Omawiamy protokoły leczenia oparte na najlepszych praktykach, które mogą pomóc w zapewnieniu pozytywnych wyników u pacjentów z urazowymi uszkodzeniami zębów.
Urazowe urazy zębów są niezwykle powszechne, choć zaskakująco pomijane. Ponieważ rokowanie w dużym stopniu zależy od szybkiego działania, dokładnej diagnozy i fachowego leczenia, istotne jest, aby dentyści posiadali wiedzę i strategie leczenia urazów zębów. Oto, co musisz wiedzieć, aby sprostać wyzwaniu i zapewnić pozytywne wyniki swoim pacjentom po urazach zębów.
Urazowe uszkodzenie zębów (TDI) to fizyczne uszkodzenie zębów, ich struktur podporowych i/lub tkanek miękkich jamy ustnej. Według 11. edycji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11) Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), TDI można w większości podzielić na dwie główne grupy. (1)
1. Uraz twardych tkanek zęba i miazgi:
2. Uraz tkanek przyzębia:
Uwaga: Urazy szczęki lub żuchwy oraz uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej są klasyfikowane oddzielnie.
Historycznie trudno było ustalić prawdziwe rozpowszechnienie TDI. ICD-11 WHO to tylko jeden z ponad 50 systemów, stosowanych na całym świecie w dziedzinie zdrowia publicznego i badań klinicznych, do klasyfikowania, rejestrowania i zgłaszania chorób oraz urazów, w tym TDI. Różnice między systemami doprowadziły do tego, że TDI są zgłaszane niespójnie, nieprawidłowo lub wcale. Gdyby tak nie było, szacuje się, że TDI zajęłyby piąte miejsce na liście 300 najczęstszych ostrych i przewlekłych chorób oraz urazów w badaniu Global Burden of Disease (GBD). Obecnie TDI w ogóle nie są ujęte na tej liście. (2) Jednak poczyniono pewne postępy dzięki sukcesowi niedawnej kampanii aktualizacji WHO ICD-11, dostosowując ją do powszechnie stosowanego systemu klasyfikacji Andreasena. (3)
Eksperci zgadzają się, że TDI występują z największą częstotliwością u dzieci i młodych dorosłych, częściej w uzębieniu stałym niż w uzębieniu mlecznym. (4)(5) TDI stanowią około 5% urazów w każdym wieku i do 17% u dzieci w wieku 0-6 lat. (5)(6)(7)
Na całym świecie jedna trzecia wszystkich dzieci w wieku przedszkolnym cierpi na TDI dotyczących zębów mlecznych, podczas gdy jedna czwarta wszystkich dzieci w wieku szkolnym i prawie jedna trzecia wszystkich dorosłych cierpi na TDI zębów stałych (8). Procentowo szacuje się, że TDI występuje przed 19-20 rokiem życia, a badania wskazują, że najbardziej zagrożone są osoby w wieku 10-14 lat.(4)(6)(7)(9)
Występują pewne różnice w częstości występowania tego rodzaju urazów w zależności od regionu, chociaż dane liczbowe pozostają wysokie na całym świecie. Krajowe badanie w USA wykazało, że jedna na cztery osoby w wieku 6-50 lat doznała TDI. (6) W Wielkiej Brytanii jedno na pięć dzieci w wieku szkolnym doświadczyło TDI w zębach stałych przednich. (6) W duńskim badaniu katalogującym przypadki TDI od urodzenia, 30% dzieci miało TDI zębów mlecznych, a 22% zębów stałych, przy czym każde dziecko miało TDI do 14 roku życia. (6) W Australii roczna częstość występowania TDI wynosi 20 TDI na 1000 dzieci w wieku 6-12 lat, podczas gdy roczny wskaźnik zapadalności w Szwecji szacuje się na 19-29 TDI na 1000 osób (6).
Zarówno w zębach mlecznych, jak i stałych, TDI najczęściej obejmują zęby szczęki, szczególnie siekacze, ze względu na ich umiejscowienie i doprzedni kąt wychylenia w stosunku do jamy ustnej.(4)(5)(9) Urazy polegające na zwichnięciach są najczęstszymi TDI dotyczącymi zębów mlecznych, podczas gdy złamanie korony — w szczególności złamanie klasy IV Ellisa, w którym ząb staje się martwy — jest najczęstszym TDI w zębach stałych.(4)(7) Najczęściej zgłaszanym urazem towarzyszącym jest uraz tkanek miękkich jamy ustnej.(4) Całkowite zwichnięcie zęba występuje w 1-16% TDI w zębach stałych i 7-13% w zębach mlecznych.(4)
Najczęstszymi przyczynami TDI są przypadkowe upadki i urazy sportowe, a mniej powszechnymi przyczynami są wypadki rowerowe, drogowe i przemoc fizyczna.(4)(5)(9)
Dzieci w najbardziej zagrożonej grupie wiekowej (10-14 lat) częściej niż młodsze dzieci uczestniczą w zajęciach sportowych oraz zajęciach na świeżym powietrzu i mogą to robić niezależnie od nadzoru dorosłych (9). Młodsze dzieci doznają urazów zębów w wyniku upadków z powodu braku odpowiedniej kontroli motorycznej i koordynacji.(4)
Wśród dzieci chłopcy są około dwa razy bardziej narażeni na TDI niż dziewczynki. (4)(9) Można to wyjaśnić tendencją w wielu kontekstach społecznych i kulturowych, że chłopcy częściej niż dziewczęta angażują się w wymagającą aktywność fizyczną, agresywną zabawę i sporty kontaktowe. U młodszych dzieci natomiast na tym etapie, niezależnie od płci jest niewielka różnica między ich możliwościami fizycznymi a zachowaniami. (4)
Inne czynniki predysponujące do urazów zębów są związane z cechami anatomicznymi pacjenta. Zwiększony nagryz poziomy, nieodpowiednie zachodzenie warg i relacje zgryzowe klasy II są wymieniane jako czynniki ryzyka urazowego uszkodzenia zębów przednich. (5)(9)
TDI mogą potencjalnie powodować daleko idące komplikacje wykraczające poza bezpośredni ból i ryzyko infekcji. Pacjent może doświadczyć martwicy miazgi, obliteracji kanałów korzeniowych, kościozrostu lub resorpcji zapalnej korzenia, uszkodzenia struktur podporowych, a w niektórych przypadkach całkowitej utraty zębów.(4)(10) W uzębieniu mlecznym może również wystąpić TDI manifestując się w postaci hipoplazji szkliwa, przebarwieniach, opóźnionym wyrzynaniu, wtłoczeniu i uszkodzeniu rozwijającego się stałego uzębienia.(9)(11) Powikłania mogą pojawić się natychmiast po urazie, podczas gdy inne mogą wystąpić po latach od wypadku. TDI mogą również zmieniać estetykę twarzy oraz zaburzać mowę i odżywianie. W szczególności w przypadku dzieci może to być szkodliwe dla ich rozwoju psychospołecznego, dobrostanu emocjonalnego, pewności siebie i jakości życia.(4)(9)
Mając to na uwadze, dokładna diagnoza, leczenie i obserwacja TDI są niezbędne dla pozytywnego rokowania. Jednakże, ponieważ urazy stomatologiczne są trudnym tematem, który nie jest często spotykany w codziennej praktyce ogólnej, wielu lekarzy może skorzystać na częstych szkoleniach oraz uaktualnianiu protokołów leczenia TDI.(5) Międzynarodowe Stowarzyszenie Traumatologii Stomatologicznej (IADT) opublikowała obszerną serię zaleceń dotyczących najlepszych zasad dotyczących leczenia i zarządzania TDI.(12) Poniżej podsumowano wybrane kluczowe zalecenia, ale zachęcamy lekarzy dentystów do pełnego zapoznania się z rekomendowanymi wytycznymi.
Należy zawsze dokładnie rozważyć i uzasadnić wykorzystanie zdjęć radiograficznych. Wiadomo, że niektóre poważne urazy, takie jak złamania korzeni zębów i kości, mogą wystąpić bez objawów klinicznych. Ponadto pacjent może nie pojawić się, dopóki objawy kliniczne nie ustąpią. IADT zauważa, że w przypadku złamań korzeni, złamań koronowo-korzeniowych i zwichnięć bocznych CBCT może być szczególnie przydatne w określaniu lokalizacji, zasięgu i kierunku złamania, dlatego ten rodzaj badania należy przede wszystkim brać pod uwagę. (13).
Należy dołożyć wszelkich starań, aby zachować żywą miazgę, szczególnie w niedojrzałym zębie stałym, aby umożliwić dalszy rozwój korzenia i prawidłowe uformowanie wierzchołka. (7) W przypadku złamań i zwichnięć jak najszybciej oceniamy żywotność za pomocą testu na zimno oraz badania elektrycznego miazgi a następnie ponownie ocenić podczas wizyty kontrolnej. (13) Żywotność dobrze byłoby oceniać za pomocą pulsoksymetrii lub laserowego/ultrasonograficznego badania dopplerowskiego. (13)
W przypadku całkowitego zwichnięcia zęba stałego leczenie i rokowanie zależą w dużej mierze od dojrzałości korzenia i żywotności więzadła ozębnej. Protokół pierwszej pomocy wymaga ponownego umieszczenia zęba w zębodole lub przechowywania go w odpowiednim nośniku np. mleko, sól fizjologiczna, ślina, pudełko na uratowanie zęba. Jeśli ząb zostanie replantowany w ciągu 15 minut, komórki więzadła przyzębia najprawdopodobniej będą zdolne do życia. W przypadku odpowiedniego przechowywania przez okres do 60 minut, istnieje prawdopodobieństwo, że komórki więzadła ozębnej zostaną naruszone. Jednak po 60 minutach, bez względu na to, czy są przechowywane, czy nie, komórki prawdopodobnie nie będą zdolne do życia. (14) Ponieważ TDI zdarzają się poza środowiskiem stomatologicznym, rokowanie zależy od szybkiego, odpowiedniego działania ze strony pacjenta, opiekuna lub udzielającego pierwszej pomocy.
Powszechnie uważa się, że wybity ząb mleczny nie powinien być replantowany ze względu na obciążenie dziecka leczeniem, ryzyko uszkodzenia zawiązka zęba stałego oraz ryzyko aspiracji zęba. (11)
Wierzchołek korzenia zęba mlecznego i zawiązek zęba stałego leżą blisko siebie. Poprzednie wytyczne popierały natychmiastową ekstrakcję zęba mlecznego w przypadku przemieszczenia korzenia w kierunku zawiązka, ale IADT odradza to teraz, ponieważ istnieją dowody, że może to spowodować dalsze uszkodzenie zarodka.(11)
Leczenie TDI u dzieci może być skomplikowane ze względu na lęk małego pacjenta i niezdolność do radzenia sobie ze stresem. Stomatolodzy powinni również pamiętać, że może to być jedno z pierwszych doświadczeń dziecka w gabinecie stomatologicznym. Biorąc pod uwagę trudną sytuację, należy spodziewać się ponad wszelką wątpliwość wystąpienia zwiększonego poziomu lęku. IADT zauważa, że technika badania „kolano do kolana” może być pomocna u mniejszych dzieci i zaleca, aby dziecko było monitorowane przez specjalistyczny zespół pediatryczny z doświadczeniem w minimalizowaniu bólu i cierpienia u młodych pacjentów. (11) Więcej informacji na te tematy można znaleźć w naszych artykułach „Modelowanie postrzegania bólu” i „Jak radzić sobie z bólem młodych pacjentów”.
Ze względu na charakter urazowych uszkodzeń zębów trudno jest całkowicie je przewidzieć lub im zapobiec. Lekarze dentyści mogą odegrać w tym procesie ważną rolę podnosząc świadomość na temat powszechnych czynników ryzyka TDI. U młodszych dzieci może to obejmować edukację rodziców na temat najczęstszych przyczyn TDI i działań zapobiegawczych, takich jak bezpieczne korzystanie z chodzików, bezpieczne zachowania podczas zabawy oraz odpowiednia ochrona głowy/twarzy podczas zabaw. Znaczna liczba przypadków występuje podczas uprawiania sportu, dlatego zawodnicy mogą zmniejszyć swoje ryzyko, używając ochraniaczy na zęby, podczas gdy rodzice, nauczyciele i trenerzy mogą zachęcać lub nakazywać ich stosowanie przez dzieci. W Australii, gdzie urazy sportowe stanowią prawie 40% TDI, oddział Australijskiego Towarzystwa Stomatologicznego w Nowej Południowej Walii prowadzi kampanię Game On, aby zachęcić do tej praktyki. (15) Stomatolodzy mogą zrobić to samo, angażując się w podobne kampanie lokalne oraz nawiązywanie partnerstw z lokalnymi drużynami sportowymi, szkołami i studenckimi stowarzyszeniami sportowymi.
Chociaż nie jesteśmy w stanie zapobiec całkowicie incydentom TDI, możemy poprawić rokowanie, podnosząc świadomość społeczną, jak odpowiednio reagować. Większość przypadków dziecięcych TDI występuje w domu oraz szkole. Rodzice, opiekunowie i nauczyciele powinni być edukowani we właściwy sposób, tak aby skutecznie radzić sobie z TDI.:
W codziennej pracy klinicznej nie widzimy wielu urazów zębów, ale wysoka częstość występowania oznacza, że TDI może zawsze się wydarzyć. Aktywnie podnosząc świadomość i zaopatrując wszystkich zainteresowanych w protokoły leczenia oparte na aktualnych wytycznych, możesz mieć pewność, że gdy napotkasz TDI, będziesz gotowy do zapewnienia najlepszego możliwego leczenia swojemu pacjentowi.
Odbudowa zębiny
Zapobieganie utracie zębów oznacza szczęśliwszych, zdrowszych pacjentów oraz kwitnącą praktykę dentystyczną.
6 minut czytania
Odbudowa zębiny
Jak terapia przyżyciowa miazgi może pomóc w utrzymaniu żywotności i funkcjonalności miazgi w przypadkach odwracalnego zapalenia miazgi.
7 minut czytania
Odbudowa zębiny
Dowiedz się, jak pokonać wyzwania związane z łączeniem kompozytów za pomocą nowej generacji materiałów krzemianowo-wapniowych.
6 minut czytania
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, oświadczam, że jestem specjalistą z branży stomatologicznej (stomatolog, technik dentystyczny, asystentka, higienistka lub osoba związaną z branżą). Mam świadomość, że treści zamieszczane na niniejszej stronie mogą zawierać między innymi materiały reklamowe wyrobów przeznaczonych do używania przez użytkowników innych niż laicy. W celu przejścia na stronę potwierdź swój status: